Tradycyjne opłatki wigilijne – od przepisu po świąteczny stół -

Historia i tradycja opłatka wigilijnego

Zwyczaj łamania się opłatkiem wigilijnym ma głębokie korzenie w polskiej kulturze i religii. Choć dzielenie się chlebem ma swoje początki już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, to w polskich domach opłatek wigilijny zagościł prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku – według przekazów wprowadziła go pewna rodzina szlachecka, dając początek pięknej tradycji kultywowanej do dziś. Od tamtej pory opłatki wigilijne stały się symbolem jedności, pokoju i przebaczenia. Sam biały opłatek – cieniutki, przaśny chleb – symbolizuje ciało Chrystusa oraz przypomina o chlebie powszednim, którego nigdy nie powinno zabraknąć w naszych domach.

Dzielenie się opłatkiem rozpoczyna tradycyjnie uroczystą kolację wigilijną, tuż po wspólnej modlitwie. Każdy domownik łamie kawałek opłatka z pozostałymi, składając im życzenia zdrowia, miłości i pomyślności. Jest to moment wzajemnego przebaczenia sobie win i umocnienia rodzinnych więzi. Dawne polskie powiedzenie głosiło, że “Polak z ostatnim kawałkiem chleba by się podzielił” – i właśnie tę gotowość do dzielenia się z innymi pięknie odzwierciedla wigilijny opłatek. Nic dziwnego, że obok choinki to właśnie opłatek urósł do rangi jednego z najważniejszych symboli Bożego Narodzenia w Polsce.

Warto dodać, że tradycja opłatka wigilijnego jest unikalna dla naszej części Europy. Po dziś dzień jest kultywowana nie tylko w Polsce, ale i wśród polonijnych rodzin na świecie oraz w niektórych regionach Litwy, Białorusi czy Słowacji. Polskie opłatki wigilijne trafiają nawet za ocean – są znane i cenione wśród katolików m.in. w USA czy Kanadzie. To piękny dowód na to, że ten skromny biały płatek chleba stał się symbolem polskich świąt, łącząc ludzi niezależnie od dzielących ich kilometrów.

Proces wypieku opłatków – od prostych składników do gotowego opłatka

Choć opłatek wygląda niepozornie, proces jego powstawania jest sztuką wymagającą precyzji i doświadczenia. Receptura na ciasto opłatkowe jest bardzo prosta: składa się ono wyłącznie z czystej wody i mąki pszennej najwyższej jakości. Tradycyjny przepis nie przewiduje dodatku drożdży ani soli – opłatek musi pozostać przaśny, czyli niekwaszony i niesolony, zgodnie z wymogami prawa kanonicznego. Niektórzy producenci dodają odrobinę oleju dla lepszej elastyczności ciasta, jednak nie jest to konieczne w klasycznej recepturze.. Kluczem jest natomiast odpowiednia konsystencja – ciasto powinno być dość rzadkie (lekko płynne), by dało się wlać do form.

Współcześnie wypiek opłatków odbywa się przy użyciu specjalnych urządzeń przypominających gofrownice, których metalowe matryce mają misternie wygrawerowane wzory o tematyce bożonarodzeniowejl. Rozrobione ciasto nalewa się chochlą na rozgrzane matryce, po czym zamyka się urządzenie, aby równomiernie wypiec cienkie płaty. Temperatura i czas pieczenia odgrywają tu ogromną rolę – zazwyczaj opłatki wypiekane są przez około 50–60 sekund w dokładnie ustalonej temperaturze. To wystarcza, by ciasto się ścięło i wysuszyło, ale pozostało jasne. Ważne jest, aby opłatki zachowały swój charakterystyczny śnieżnobiały kolor – nie mogą się zrumienić ani przypalić, a jednocześnie nie powinny pozostać wilgotnej. Doświadczeni rzemieślnicy doskonale wiedzą, kiedy wyciągnąć upieczony płat opłatkowego “ciasta” z matrycy.

Po wyjęciu dużych płatów opłatkowych z maszyny daje się im chwilę ostygnąć i zahartować – nabierają wtedy kruchości i dają się łatwiej przycinać. Kolejnym etapem jest przycinanie i wycinanie opłatków. Tradycyjnie opłatki mają kształt prostokątny lub kwadratowy. Dawniej wycinano je ręcznie przy pomocy nożyc lub specjalnych nożyków, odcinając nierówne brzegi. Obecnie często robi to automatyczna krajarka, która tnie każdy duży arkusz na mniejsze prostokątne opłatki o standardowych wymiarach. Odkrojone skrawki (zwane potocznie “kluchami”) są usuwane – niektórzy wykorzystują je później jako paszę dla zwierząt lub dodatek do kompostu, aby nic się nie zmarnowało.