Łamanie się opłatkiem - tradycja

Łamanie się opłatkiem

Nazwa opłatek pochodzi z łac. oblata i oznacza „dar ofiarny”. Jego tradycja związana z łamaniem, sięga jeszcze czasów pogaństwa i chleba, którym się dzielono. Potem kultywowali ją pierwsi chrześcijanie. Początkowo nie miała ona nic wspólnego ze świętami Bożego Narodzenia, a stanowiła formę braterstwa i jedności (często ukrywających się) wyznawców Chrystusa.

Przynoszony na mszę chleb, kapłan błogosławił (bez przemiany w Ciało Pańskie). Potem dzielono go i zabierano dla nieobecnych. „Eulogia” podkreślała przynależność do wspólnoty. W IX wieku dekretami synodów zaprzestano tej praktyki, by chleb konsekrowany i traktowany jako Eucharystia, a ten błogosławiony miały wyraźniejsze granice.

Opłatkom przypisywano kiedyś niezwykłe znaczenie. Samo ich posiadanie zapewniać miało dostatek i błogosławieństwo oraz opiekę przed żywiołami. Wierzono, że wrzucony do studni oczyszczał wodę, a zagubionym (myśl o nim) pomagała znaleźć dom.

To co chlebkowi anielskiemu nadaje symboliki to fakt, z jaką intencją jest dzielony. Rozumienie, że stanowi symbol chleba eucharystycznego. Przy wigilijnym stole powinny być składane jedynie szczere życzenia, bez zawiści lub zazdrości. Z miłością i chęcią pojednania. Inaczej opłatek będzie jedynie kawałkiem przaśnego
chleba.

Skąd tradycja, by opłatek był na wigilii?

Ciężko jednoznacznie odpowiedzieć skąd wzięło się w Polsce dzielenie opłatkiem, w trakcie wigilii Bożego Narodzenia. Ma ono zapewne te same korzenie, co zwyczaj łamania się pobłogosławionym chlebem. Wiadomo jedynie, że ten piękny wigilijny obrzęd, znany jest od końca XVIII wieku i najpierw przyjął się wśród szlachty.

Co ciekawe - część Pomorza, Mazur i Warmii poznała ten obyczaj dopiero w XX wieku! W innych regionach Polski, tuż przed Bożym Narodzeniem księża i organiści roznosili opłatki po domach, składając życzenia wiernym.

Opłatek obecny jest we Włoszech oraz środkowo-wschodniej Europie.
W pozostałych krajach ma on niewielką popularność lub jest zupełnie nieznany.

Istnieje jeszcze kolorowy opłatek, przeznaczony dla zwierząt domowych i bydła (w barwach żółtej, czerwonej i zielonej). Piękna tradycja dzielenia się resztkami potraw wigilijnych i opłatkiem (z „braćmi mniejszymi”) niestety zanika i tylko starsi, przywiązani do obrzędów, jeszcze ją praktykują (oraz górale). A po co daje się opłatek zwierzętom? By chronić je przed zarazą, dzikimi stworzeniami, urokiem etc.

Modlitwy przy wigilijnym stole

Wieczerzę wigilijną rozpoczyna się kolędą „Wśród nocnej ciszy” lub „Gdy się Chrystus rodzi”.
Następnie senior odmawia modlitwę: „W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Amen”.
Kolejno następuje czytanie Ewangelii (Łk 2,1-14)
Po jej wysłuchaniu, śpiewana jest kolęda „Bóg się rodzi”.
Na koniec następuje rodzinna modlitwa: „Boże, nasz Ojcze, w tej uroczystej godzinie wychwalamy Cię i dziękujemy za noc, w której posłałeś nam swojego Syna Jezusa Chrystusa, naszego Pana i Zbawiciela.
1. Udziel naszej rodzinie daru miłości, zgody i pokoju. Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie.
2. Obdarz naszych sąsiadów, przyjaciół i znajomych pokojem tej nocy. Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie.
3. Wszystkich samotnych, chorych, biednych, głodnych pociesz i umocnij Dobrą Nowiną tej świętej nocy. Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie.
4. Naszych zmarłych (wymienić imiona) obdarz szczęściem i światłem Twej chwały. Ciebie prosimy, wysłuchaj nas, Panie.”
Po odmówieniu „Ojcze nasz”, można podzielić się opłatkiem i złożyć życzenia.

Z czego się robi opłatek

Technicznie to chyba najprostszy przepis świata:

• czysta woda,
• dobrej jakości, starannie przesiana mąka pszenna,
• praca ludzkich rąk.

Koniec. Żadnych drożdży, ulepszaczy, konserwantów. Obecnie zdarza, że część firm dodaje olej, który nadaje opłatkom lepszych cech fizycznych, ale (po pewnym czasie) zaczyna powodować proces psucia się opłatka i jego brzydki zapach.

Sam opłatek to cienki chlebek niekwaszony i niesolony. Jego wyrób do niedawna wiązał się z koniecznością podpisania zobowiązania z biskupem i ceremoniałem, który miał za zadanie podkreślić sakralny wymiar chlebka anielskiego.

Jak powstaje opłatek

Ciasto o rzadkiej konsystencji wlewa się do pięknie grawerowanych matryc. Tak przygotowane piecze się około 50 - 60 sekund. Jeśli zbyt długo – opłatek się spali. Zbyt krótko – będzie miękki. Wydaje się proste, ale wymaga wyczucia. Chlebek łatwo się bowiem kruszy.

Gotowy jest dzielony na porcje i pakowany.

Jeśli chodzi o wzory na opłatkach, to każdy jest inny, a wszystkie (zwyczajowo) przedstawiają sceny Narodzenia Pańskiego.